ФОРМЫ РАБОТЫ З ДЗЕЦЬМІ ПА ДАЛУЧЭННЮ
ДА БЕЛАРУСКАЙ МАСТАЦКАЙ ЛІТАРАТУРЫ І ФАЛЬКЛОРУ
Ва ўстанове дашкольнай адукацыі наладжваецца як сумесная мастацка-маўленчая дзейнасць педагога і дзяцей у час нерэгламентаванай дзейнасці, так і самастойная мастацка-маўленчая дзейнасць дзяцей.
Сумесная мастацка-маўленчая дзейнасцьпедагога і дзяцей у час нерэгламентаванай дзейнасці прадугледжвае арганізацыю такіх форм работы, як гульні-драматызацыі; сеансы актывізуючых зносін па змесце мастацкіх твораў; сеансы актывізуючых зносін па разглядванні ілюстрацый да мастацкіх твораў; прагляд літаратурных перадач па тэлебачанні; правядзенне літаратурных віктарын і літаратурных ранішнікаў.
Цікавай формай азнаямлення дзяцей з літаратурным мастацтвам з’яўляецца правядзенне тыдня кніжкі, у якім могуць прымаць удзел дзеці ўсіх узроставых груп. Правядзенне такога тыдня мяркуе штодзённае азнаямленне выхаванцаў з новымі літаратурнымі творамі і іх героямі. Ва ўстанову дашкольнай адукацыі запрашаюцца пісьменнікі і паэты, праводзяцца літаратурныя ранішнікі, віктарыны, тэатральныя спектаклі, кніжныя выставы.
Сеансы актывізуючых зносін пачынаюцца з уступнайчасткі, мэтаякой–падрыхтаваць дзяцей да ўспрымання твора. Для гэтага выкарыстоўваюцца паказ вокладкі, малюнкі; напамін аналагічнага сюжэту; кароткая ўступная гутарка; выкарыстанне малых жанраў фальклору; прыгадванне знаёмых твораў пэўнага аўтара падобнага жанру; паказ прадметнай нагляднасці; элементы інсцэніравання, стварэнне гульнявой сітуацыі; пастаноўка праблемнага пытання; тлумачэнне незразумелых слоў і інш.
У асноўную частку ўваходзяць: само чытанне або расказванне мастацкага твора, гутарка з дзецьмі па зместу, сузіранне ілюстрацый, практыкаванне ў вобразнай гаворцы.
Асноўнай мэтай заключнай часткі зносін з’яўляецца вяртанне чытача непасрэдна да тэксту. Пажадана, каб у памяці дзіцяці застаўся сам мастацкі твор. Таму напрыканцы зносін лепш наладжваць паўторнае чытанне невялікіх твораў або найбольш упадабаных дзецям эпізодаў.
Зносіны ў працэсе азнаямлення з творамі мастацкай літаратуры маюць некалькі варыянтаў. Найбольш традыцыйны — азнаямленне дзіцяці з адным літаратурным творам. Практыкуецца таксама аб’яднанне твораў аднаго літаратурнага жанру на адну і тую ж тэму. Такая пабудова дазваляе заахвочваць дзяцей да супастаўлення розных мастацкіх тэкстаў. У працэсе зносін дзеці маюць магчымасць аб’яднаць і параўнаць новыя карціны і вобразы з ужо вядомымі, асэнсаванымі раней.
Выкарыстоўваецца і іншае спалучэнне, якое прадугледжвае аб’яднанне адзінай тэмай твораў розных жанраў: апавяданне, верш, байка і г.д.
Найбольшую цікавасць выклікае ў дзяцей аб’яднанне твораў з процілеглымі сюжэтамі. Спалучэнне твораў, у якіх адлюстраваны кантрастныя характары або ўчынкі, дапамагае дзецям лепш зразумець іх станоўчую ці адмоўную якасць.
Напрыканцы года ў старшай групе можна праводзіць заняткі з дзіцячай кніжкай. Для гэтага неабходна, каб у кожнага дзіцяці была ўласная кніжка. Дзеці паказваюць вокладку, старонкі, называюць аўтара, назву кніжкі.
Сеансы актывізуючых зносін па завучванні вершаў дзецьмі дашкольнага ўзросту маюць пэўную структуру. Спачатку пажадана падрыхтаваць дзяцей да ўспрымання паэтычнага твора. Затым педагог выразна чытае верш. Пасля невялікай паўзы ідзе яго паўторнае чытанне. Распавядаючы верш дзецям чацвёртага года жыцця, педагог абыгрывае яго асобныя радкі, суправаджае апавяданне вершаванага тэксту адпаведнымі дзеяннямі. Пасля знаёмства дзяцей з вершам, можна выклікаць 1-2 выхаванцаў, калі яны самі таго пажадаюць,паўтарыць верш самастойна. Пры расказванні верша дзецьмі асноўнаяўвага педагога накіравана на іх стымуляванне расказваць далей, на падказванне слоў ці цэлых радкоў, якія дзіця не паспела запомніць.
Здзецьмі старэйшага дашкольнага ўзросту пасля першага чытання праводзіцца невялікая тлумачальная гутарка па змесце і форме паэтычнага твора, затым выхаванцаў папярэджваюць абтым, што яны будуць завучваць верш напамяць. Пасля паўторнага чытання верша распавядаюць дзеці. Спачатку педагог звяртаецца дат ых, хто запамінае хутчэйі лепш, а потым выклікае астатніх. Не рэкамендуецца харавое завучванне вершаў.
Падчас знаёмства з паэзіяй педагог выкарыстоўвае разнастайныя прыёмы. Да іх адносяцца: выразнае чытанне верша, шматразовае яго паўтарэнне, суправаджэнне чытання рознымі рухамі і дзеяннямі, паказ нагляднасці, гульнявыя практыкаванні.
Літаратурныя ранішнікі. Яны могуць быць прысвечаны творчасці народных пісьменнікаў Беларусі (Я. Купала, Я. Колас),сучасным дзіцячым пісьменнікам (Т.Кляшторная, Н.Галіноўская), вуснай народнай творчасці («У госці да казкі») або якой-небудзь тэме(«Зіма»,«Вясна»іінш.).
На літаратурным ранішніку, прысвечаным творчасці пісьменніка, дзеці чытаюць вершы, спяваюць песні, драматызуюць урыўкі з любімых твораў. Вершаваныя тэксты чытаюць для дзяцей і дарослыя. Можна выкарыстоўваць тэхнічныя сродкі: паказаць відэафільм, урыўкі з кінафільма, праслухаць аўдыёзапіс, якія можна знайсці на сайце:http://youtu.be.
Літаратурныя ранішнікіправодзяцца 2-3 разы на год. Структура можа выглядаць наступным чынам: уступнае слова педагога пра жыццё і творчасць пісьменніка, паказ яго партрэта, кніг, чытанне твораў,пераказ казак, апавяданняў, зносіны па іхзмесце, літаратурныя віктарыны, гульні-інсцэніроўкі па змесце знаёмых вершаў,апавяданняў, казак, тэатралізаванаядзейнасць (паказ настольнага, лялечнагатэатраў). Пажадана, каб ранішнік уключаў пералічаныя вышэй кампаненты, іх паслядоўнасць можа мець розныя варыянты. Педагог творча падыходзіць да прапанаванага матэрыялу.
Адным са сродкаў актыўнага ўспрымання і засваення літаратурнага твора з’яўляецца ілюстрацыя. Дзіця яшчэ не ўмее чытаць і яго першае знаёмства з кнігай адбываецца пры дапамозе ілюстрацый.
Ілюстрацыя ў кнізе — гэта першая сустрэча дзяцей са светам выяўленчага мастацтва і кніжнай графікі. Выбіраючы кнігу для дзяцей, неабходна ацэньваць яе не толькі як літаратурны твор, але і як непарыўны комплекс слоўнага і выяўленчага мастацтваў. Сярод ілюстратараў дзіцячых кніг ёсць выдатныя мастакі: Т. Беразенская (казкі «Лісіца Хітрыца», «Жаронцы»), Н. Паплаўская (Р. Кіплінг «Чаму ў Слоніка доўгі нос»), М. Селяшчук (зборнік казак «Бацькаў дар»), А. Лось (В. Вітка«Дударыкі») і інш.
Разглядванне ілюстрацый пад кіраўніцтвам дарослых спрыяе эстэтычнаму ўспрыманню і лепшаму ўсведамленню дзецьмі зместу літаратурнага твора. Для малодшых дзяцей змест кнігі часта заключаецца ў ілюстрацыях (гэта так званыя кніжкі-малюнкі), дзе асноўнае месца адводзіцца яркаму малюнку і значна меншае невялікаму вершаванаму тэксту. Разглядаючы малюнкі, яны ў першую чаргу звяртаюць увагу на асноўныя формы малюнка, дэталі ж застаюцца па-за іх увагаю. Больш за тое, дзіця малодшага дашкольнага ўзросту ўспрымае малюнак непасрэдна і канкрэтна. Таму педагогу неабходна звяртаць увагу ў першую чаргу на прадметнасць і псіхалагічную выразнасць ілюстрацый.
Прадметы і з’явы ўспрымаюцца дзецьмі як рэальна існуючыя, з якімі хочацца дзейнічаць і размаўляць. Разглядванню ілюстрацый могуць быць прысвечаны спецыяльныя заняткі. Разнастайнасць прыёмаў, якія педагог выкарыстоўвае падчас іх правядзення, добра ўплывае як на ўспрыманне малымі самой ілюстрацыі, так і на ўспрыманне зместу ўсяго літаратурнага твора. Спалучэнне мастацкага слова з гульнявымі прыёмамі непасрэдна ўплывае на актыўнасць успрымання, развівае назіральнасць і маўленне. Педагог сваімі пытаннямі ўключае дзяцей у спаборніцтва «Хто дакладней разглядзіць карцінку». Калі дзіця заяўляе, што яно больш нікога і нічога не бачыць, педагог падказвае, што яшчэ можна разглядзець.
У сярэднім дашкольным узросце для актывізацыі ўспрымання дзецьмі ілюстрацый асаблівую значнасць набываюць пытанні педагога, якія накіроўваюць увагу на вызначэнне выяўленчых сродкаў выразнасці.
Пры разглядванні ілюстрацый вельмі важна ўмела спалучаць пытанні з тлумачэннямі і абагульненнямі педагога. Яны павінны быць, па магчымасці, вобразнымі і выразнымі, каб стварыць у дзяцей пэўны настрой, выклікаць адпавед- ныя пачуцці.
З дзецьмі 4-5 гадоў можна праводзіць параўнальнае сузіранне ілюстрацый да аднаго і таго ж твора, якія напісаны рознымі мастакамі або выкананы рознымі паліграфічнымі спосабамі. Калі ў чатырох або пяцігадовым узросце дзеці толькі называюць колер, то шасці-сямігадовых ужо можна падвесці да вызначэння колеру як сродку перадачы пэўнага настрою.
У старэйшым дашкольным узросце дзеці ўжо здольныя да ацэнкі малюнкаў-ілюстрацый. Яны імкнуцца адказаць на пытанні: «Спадабаўся ці не спадабаўся малюнак? Чаму?». Дзецям гэтага ўзросту можна прапанаваць вызначыць, да якога верша ён намаляваны. Пры разглядзе ілюстрацый увага звяртаецца на іх сувязь з жанрам твора. Так, у гумарыстычных творах гумар падаецца ў ілюстрацыях праз адпаведныя жэсты, міміку персанажаў, незвычайнасць сітуацый, дэталяў.
Гульні-драматызацыі. Змест і характар гэтай гульнявойдзейнасці, склад яе ўдзельнікаў цалкам залежыць ад сюжэту мастацкага твора, яго кампазіцыі. Для развіцця творчых здольнасцяў можна прапанаваць наступныя заданні: выканаць з рознай інтанацыяй невялікую фразу ці мастацкі тэкст (сумна, радасна, здзіўлена); сказаць невялікую фразу з рознай сілай голасу; прачытаць вершаваныя радкі пэўным тонам і зададзенай тэмбравай афарбоўкай іінш.
У дзяцей 4-5 гадоў развіццё творчых здольнасцяў адбываецца ў працэсе сеансаў актывізуючых зносін падчас мастацка-маўленчай дзейнасці.
З дзецьмі старэйшага дашкольнага ўзросту гульні-драматызацыі праводзяцца ў час самастойнай мастацка-маўленчай дзейнасці, звычайна ў другой палове дня. Дзеці старшай групы могуць драматызаваць творы як для сябе, так і для маленькіх гледачоў, для сваіх бацькоў. Пасля чытання ці апавядання мастацкага зместу педагогам дзеці пераказваюць яго, каб лепш запомніць сюжэт. Пры гэтым ім не трэба паказваць, як паводзіцьсябеадімятагоцііншага героя, каб не стрымліваць іх творчай самастойнасці. Усе намаганні педагога накіраваны на развіццё ў дзяцей самастойнай творчасці пры выкананні роляўі асэнсаванні зместу мастацкага твора. Уходзе спецыяльнай гутаркі педагог высвятляе, як дзіця разумее сваю ролю, вонкавы выгляд і характар героя, ці падабаецца ён дзіцяці; прапануе паказаць, як рухаецца персанажі інш.
Да гульні-драматызацыі неабходна падрыхтаваць разам з дзецьмі атрыбуты, элементы касцюмаў. У гульнях-драматызацыях прымаюць удзел усе дзеці. Гульню-драматызацыю можна праводзіць два-тры разы, кожны раз з новым складам удзельнікаў. У малодшай групе педагог сам размяркоўвае ролі паміж дзецьмі. Размеркаванне роляў у старшай групе праходзіць калектыўна. Педагог кіруе гульнёй, нагадвае і ўдакладняе змест мастацкага твора, сочыць за дакладнасцю вобразаў. Ён можа ўзяць якую-небудзь ролю і сабе. Ініцыятарамі правядзення гульні-драматызацыі могуць выступаць і дзеці старэйшага дашкольнага ўзросту.
Інсцэніраванне мастацкіх твораў – ўяўляе сабой дакладнае і паслядоўнае адлюстраванне літаратурнага тэксту. У адрозненні ад гульні-драматызацыі інсцэніраванне патрабуе спецыяльнага завучвання тэксту. Яго праводзяць толькі з дзецьмі старшай групы, звычайна падчас правядзення літаратурных ранішнікаў, канцэртаў, святаў. Пры інсцэніраванні літаратурных твораў неабходна абавязкова выкарыстоўваць дэкарацыі, атрыбуты, касцюмы. Тут, як правіла, ёсць вядучы, які чытае словы аўтара. З інсцэніраваннем дзеці могуць пазнаёміцца падчас слухання мастацкага твора ўвыкананні сапраўдных майстроў.
Самастойная мастацка-маўленчая дзейнасць дзяцей у асноўным накіравана на развіццё іх творчых здольнасцяў. Тут вызначальнымі формамі работы з’яўляюцца розныя віды настольнага тэатра, разглядванне ілюстрацый да мастацкіх твораў, самастойнае складанне цікавых кніг-карцінак з малюнкаў дзяцей, маляванне альбомаў у адпаведнасці са зместам мастацкага твора, гульні-драматызацыі па змесце мастацкіх твораў і інш.
МЕТАДЫ І ПРЫЁМЫ РАБОТЫ З ДЗЕЦЬМІ ПА ДАЛУЧЭННЮ
ДА БЕЛАРУСКАЙ МАСТАЦКАЙ ЛІТАРАТУРЫ І ФАЛЬКЛОРУ
Першапачатковая арыенціроўка дзяцей у мастацкім творы пачынаецца з падрыхтоўкі іх да больш свядомага ўспрымання слоўнага мастацтва і вырашаецца з дапамогай такіх прыёмаў, як уступная гутарка, стварэнне гульнявых сітуацый, назіранне за прадметамі і з’явамі рэчаіснасці, выкарыстанне нагляднасці, аўдыёвізуальных відаў мастацтва і інш.
Актыўнаму ўспрыманню дзецьмі мастацкага твора спрыяюць такія метады, як гутарка пасля чытання, паўторнае чытанне, мадэляваннеі інш
З мэтай актывізацыі дзяцей у працэсе мастацка-маўленчай дзейнасці выка-рыстоўваюцца прыёмы, якіяарганічна аб’ядноўваюцца з гутаркай:
ўяўны дыялог дзяцей з літаратурным героем. Выхаванцам прапануюць звярнуцца да героя зпытаннямі, пры гэтым пажадана, каб янысамі сфармулявалі пытанні і далі адказы наіхадімягероя.
Паўторнае чытанне. Пры гэтым неабходна памятаць, што вялікія па памеры мастацкія творы лепш аднаўляць не цалкам, а спыняючыся толькі на асноўных эпізодах.
Элементы драматызацыі. Асаблівую значнасць гэты прыём набывае пры азнаямленні з казкай. Яе змест так можа зацікавіць дзіця, што яму адразу хочацца пераўвасобіцца ў казачных персанажаў, гаварыць іх мовай, выконваць іх дзеянні.
З мэтай больш глыбокага разумення і асэнсавання зместу мастацкага твора, асабліва казкі, ва ўсіх узроставых групах можна выкарыстоўваць мадэляванне. Адлюстраванне галоўных кампанентаў твора ў мадэлях-схемах спрыяе фарміраванню ў дзяцей здольнасці да аднаўлення пасля доўнасці развіцця сюжэту ў розных формах працы з тэкстам: пераказ, сачыненне апавяданняў і інш.
Пераказ. Пераказваць літаратурныя творы дзеці могуць цалкам, па частках, ад імя аднаго з персанажаў, сумесна з педагогам, сумесна з іншымі дзецьмі, самастойна. Пераказваючы літаратурны твор, выхаванцы перадаюць логіку падзей, выкарыстоўваючы кампазіцыйныя сродкі мастацкай выразнасці, інтанацыйна выказваюць сваё стаўленне да галоўных герояў, ужыва- юць тыповыя слоўныя выразы, прыказкі і прымаўкі.
Імітацыя, часцей за ўсё выкарыстоўваецца ў працэсе гульняў-драматызацый па зместу літаратурных твораў. Дзіця ў ходзе гульні паўтарае словы свайго героя і тым самым узбагачае сваё маўленне.
Драматызацыя.
Метадычныя прыёмы:
Слоўнае маляванне. Яно дапамагае дзецям лепш уявіць вобразы герояў твора або месца дзеяння, перадаць не фарбамі, а словамі іх рысы, знешні выгляд.
Слоўная гульня. Прыём славеснай гульні дапамагае ўвайсці ў вобраз, у тыя абставіны, дзе адбываюцца падзеі. З яго дапамогай дзеці выказваюць свае ўяўленні аб тым, што яны ўбачылі, адчулі, перажылі.
Складанне псіхалагічнай літаратурнай характарыстыкі героя (дзецям старэйшага дашкольнага ўзросту) вызначыць у тэксце пэўныя рысы характару літаратурнага героя.
разгарнуць » / « згарнуць